Jak przystało na polskie patriotyczne święta - inaczej być nie mogło. Członkowie Borowiackiego Towarzystwa Kultury w Tucholi 2 maja br. wybrali się do jednych z najciekawszych miejsc na mapie zabytków Wielkopolski leżących w powiecie jarocińskim.

Nad rzeką Lutynią, znaną z opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza „Młyn nad Lutynią”, w pradolinie Warty, na terenie Szwajcarii Żerkowskiej znajdziemy Śmiełów i Żerków. To miejsca związane z pobytem Adama Mickiewicza w owym 1831 r. (powstanie listopadowe), w których wieszcz czerpał nie tylko natchnienie, ale też wraz z postaciami umieścił je w „Panu Tadeuszu”, o czym nie wszyscy wiedzą.

Jest sień, dwór Horeszków, karczma Jankiela, salon kawowy, ogródek Zosi i epizody z Telimeną w tle. Szczególnym miejscem jest śmiełowski pałac Gorzeńskich, a następnie własność Chełkowskich, którzy byli wielce zasłużonymi dla polskiej kultury. Śmiełów to przykład wielkopolskiego gniazda szlacheckiego, odgrywającego ważną kulturowa rolę domu otwartego.

Cały obiekt pałacowo–parkowy to Muzeum Adama Mickiewicza Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu. Polecamy to miejsce organizatorom wycieczek szkolnych, szczególnie w ramach projektu „Poznaj Polskę”, który wspiera organy prowadzące publiczne i niepubliczne szkoły w realizacji zadań mających na celu uatrakcyjnienie procesu edukacyjnego poprzez umożliwienie poznawania Polski, jej dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego.

A życie…No cóż… Matura 2023, język polski: „Pan Tadeusz: Jak niespodziewane okoliczności wpływają na zachowanie człowieka?” Ach, to byłby popis…

Dziękujemy Pani Julii Talarczyk z Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Żerków za oprowadzenie naszej grupy po Żerkowie. Nawiązaliśmy kontakt, który w przyszłości może zaowocować współpracą. Jak wiadomo (albo i nie!) wiele nas łączy, oczywiście historia i postacie, które ją tworzyły, a szczególnie dwie damy, tytanki walk o niepodległość Maria z Donimirskich Chełkowska (urodzona w Telkowicach na Powiślu) i Maria z Komierowskich Janta–Połczyńska. Niespodziewanie do uczestników świątecznego wypadu dołączyli potomkowie rodu Chełkowskich, ostatnich właścicieli Śmiełowa. A jak do tego doszło, to już tajemnica organizatorów wypadu.

To wydarzenie patriotyczno–kulturalne wsparte zostało dofinansowaniem gminy Tuchola.

Pałac w Śmiełowie mieszczący Muzeum im. Adama Mickiewicza – zabytkowy pałac zbudowany w roku 1797 przez czołowego architekta epoki klasycyzmu, Stanisława Zawadzkiego, sprowadzonego z Warszawy po upadku insurekcji kościuszkowskiej, dla Andrzeja Gorzeńskiego. Budynek otacza ogród krajobrazowy, będący miniaturą parku angielskiego. Śmiełów znajdujący się przy granicy zaborów stał się miejscem patriotycznych cnót, a jego właściciel - Hieronim Gorzeński - aktywnie udzielał się  w konspiracji w okresie powstań narodowych. Z tym czasem wiąże się ważne wydarzenie, które zadecydowało o obecnym przeznaczeniu pałacu w Śmiełowie: w roku 1831 zatrzymał się tu Adam Mickiewicz, wiozący pisma dla Rządu Narodowego. To tu Adam Mickiewicz dowiedział się o upadku Warszawy w powstaniu listopadowym.  Wnętrza pałacu, z częściowo zachowaną polichromią, są warte obejrzenia nie tylko ze względu na pamiątki Mickiewiczowskie, ale i z powodu swojej oryginalności i tajemniczości, jaką kryją niektóre pomieszczenia. W 1887 roku po bezpotomnej śmierci ostatniego z Gorzeńskich, pałac nabył Franciszek Chełkowski, ożeniony z Marią z Donimirskich, którzy przyczynili się nie tylko do rozbudowy majątku, ale i do krzewienia kultu Mickiewicza. Chełkowscy byli patriotami zasłużonymi dla polskiej kultury.  Za ich czasów w Śmiełowie gościli: Ignacy Paderewski, Wojciech Kossak, generał Józef Haller, córka Mickiewicza Maria, syn Władysław, wnuczka po córce Helenie – Genowefa, filozof Władysław Tatarkiewicz, kompozytor Ludomir Różycki, kardynał Edmund Dalbor – pierwszy prymas po odzyskaniu niepodległości. Pałac całkowicie splądrowany przez hitlerowców został odremontowany dopiero w latach siedemdziesiątych. Utworzono wówczas Muzeum Adama Mickiewicza. Na parterze pałacu znajduje się ekspozycja mickiewiczowska, którą poprzedza sala Malarstwa Romantycznego. Biografia Mickiewicza w przedmiotach została zgromadzona w trzech salach. Ponadto w muzeum znajdują się obrazy, grafiki, rzeźby, obiekty rzemiosła związane  z narodowym wieszczem. Swym urokiem zachwyca ekspozycja wnętrz pałacowych, a także park rozciągający się wokół pałacu z Ogródkiem Zosi oraz z łąką z pomnikiem Mickiewicza, a także z ławą upamiętniającą rosnący tu dąb jego imienia. W ogródku Zosi rosną wszystkie kwiaty i zioła wymienione na kartach Pana Tadeusza i inne związane ze szlachecką tradycją uprawy. Na tablicy umieszczonej przy ogródku czytamy: rośliny wymienione w ogródku Zosi, apteka wojszczanki, ogród ptasi, warzywnik, rośliny z różnych miejsc Soplicowa, inne znane w XIX wieku. Przez okazały park przepływa rzeka Lutynia, dodając mu romantyczności, również ze względu na wyspę, utworzoną przez jej ramiona; w czasach, gdy Mickiewicz przebywał w Śmiełowie, prowadził do niej zwodzony mostek. Z parkiem i pałacem wiąże się również historia dębu i pomnika Mickiewicza, romansu wieszcza i pięknej pani Konstancji z Bojanowskich Łubieńskiej.            

Punkt widokowy w Brzóstkowie zlokalizowany jest przy trasie z Żerkowa do Śmiełowa   w pobliżu najwyższego wzniesienia na terenie – Łysej Góry o wysokości 161 m n.p.m. Z punktu rozciąga się widok na malownicze tereny Parku Krajobrazowego, widoczny jest również pałac – w Śmiełowie, kościół w Bzrzóstkowie a przy dobrej pogodzie można z tego miejsca zobaczyć Pyzdry, znajdujące się w odległości około 20 km.                                                                  

Gmina Żerków liczy około 11 tys mieszkańców. Tereny te nazywane są Szwajcarią Żerkowską i objęto ochroną w ramach Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego. Gmina posiada liczne zabytki wkomponowane w krajobrazy pradoliny Warty. W roku 2007 utworzony został Mickiewiczowski Park Kulturowy, którego celem jest ochrona krajobrazu oraz zachowania dziedzictwa kulturowego. Żerków  to najmniejsze miasto w Polsce z licznymi zabytkami: barokową bramą pałacową, kaplicą cmentarną św. Krzyża, stróżówka, starą stajnią dworską jako  pocztą konną,  kamienicami przy rynku,  kościołem parafialnym pw. św. Stanisława Biskupa,  grodziskiem wczesnośredniowiecznym, neobarokowym kościołem ewangelickim z 1904. Miasto posiada bogate zaplecze sportowe oraz kilka odkrytych basenów.

Informacja: Maria Ollick, prezes Borowiackiego Towarzystwa Kultury w Tucholi